W 2018 roku mija 90 lat od utworzenia Ligi Ochrony Przyrody. Warto z tej okazji przypomnieć jak doszło do powstania Ligi i jej organów, jakie są jej cele i zadania, jak one się zmieniały w miarę upływu lat oraz jakie są perspektywy działania w przyszłości.
Liga Ochrony Przyrody (LOP) została utworzona z inicjatywy Władysława Szafera, wybitnego polskiego uczonego, profesora botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Przewodniczącego Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Pierwszy zjazd LOP odbył się 9 stycznia 1928 roku w Warszawie. Na zjeździe wybrano Zarząd Główny, w którego skład weszli: prof. Józef Morozewicz (mineralog i petrograf) – przewodniczący, prof. Bolesław Hryniewiecki (botanik) – zastępca przewodniczącego, dr Stanisław Małkowski (geolog) – sekretarz i Aleksander Janowski (pedagog, pionier krajoznawstwa) – skarbnik.
Cele LOP w pierwszym statucie (1928) określono następująco: „Liga Ochrony Przyrody ma za zadanie zabiegać o zachowanie oblicza ziemi ojczystej w jego pierwotnym lub historycznie wytworzonym stanie, a szczególnie o ochronę tworów przyrody żywej i nieożywionej, tudzież o zachowanie piękna i swoistych cech krajobrazu rodzimego”. Cele te Liga miała osiągać między innymi przez: budzenie słowem i pismem zainteresowania i miłości dla cech swoistych ziemi ojczystej; poznawanie i badanie pod względem przyrodniczym poszczególnych części tej ziemi.
W okresie międzywojennym działały w Polsce cztery oddziały Ligi: w Warszawie, Poznaniu (Oddział Poznańsko-Pomorski), Krakowie i Białymstoku oraz dwa samodzielne Koła: w Częstochowie oraz w Opaleniu koło Pucka. W 1930 roku do Ligi należało 125 towarzystw i instytucji oraz 212 członków zwyczajnych. Ówczesne przepisy uniemożliwiały przyjmowanie do Ligi młodzieży szkolnej. W 1931 roku odbył się kolejny Zjazd Delegatów Ligi, na którym zmieniono nazwę stowarzyszenia na „Liga Ochrony Przyrody w Polsce”. Zmieniono też częściowo statut Ligi, przez wprowadzenie zapisu, zgodnie z którym szkolne koła krajoznawcze, przyrodnicze i inne mogą współdziałać za zgodą władz oświatowych z Ligą Ochroną Przyrody. Pierwszy po II wojnie światowej zjazd organizacyjny Ligi odbył się już 17 lipca 1945 roku w Łodzi. Zjazd wybrał Zarząd Główny, na czele z prezesem, którym został prof. Edward Potęga, pedagog i kierownik Muzeum Przyrodniczego w Łodzi. Tutaj też powstał pierwszy Okręg Ligi. Następne powstały w Krakowie, Poznaniu, Warszawie, Lublinie i Wrocławiu. Kolejny Zjazd Delegatów Ligi odbył się 28 listopada 1953 roku, na którym postanowiono przenieść siedzibę Zarządu Głównego do Warszawy. Prezesem Ligi wybrano Leonidasa Świejkowskiego, dr inż. rolnictwa. 23 marca 1956 roku odbył się Krajowy Zjazd Delegatów, który zatwierdził nowy statut Ligi. Prezesem ZG LOP został doc. Maksymilian Kreutzinger – kierownik Katedry Inżynierii Sanitarnej na Politechnice Gliwickiej. Zgodnie z nowym statutem Liga mogła prowadzić działalność gospodarczą na zasadzie wyodrębnionego organizacyjnie przedsiębiorstwa, co stało się podstawą utworzenia własnego przedsiębiorstwa Ligi pod nazwą „Zakład Zadrzewień i Zieleni”, później pod nazwą „Zakład Zadrzewień, Zieleni i Rekultywacji”. Od 1957 roku LOP wydaje miesięcznik „Przyroda Polska” oraz staje się głównym organizatorem Straży Ochrony Przyrody.
Dzięki usilnym staraniom władz Ligi w 1962 roku Ministerstwo Oświaty zgodziło się, aby w statucie Ligi znalazł się zapis umożliwiający organizowanie szkolnych kół LOP. Nastąpił powszechny rozwój szkolnych kół Ligi na terenie całego kraju. Był on wynikiem ogromnego zaangażowania nauczycieli, którzy chętnie przyjmowali obowiązki opiekunów szkolnych kół Ligi. W 1968 roku Liga otrzymała status Stowarzyszenia Wyższej Użyteczności. W 1975 roku strukturę Ligi dostosowano do nowego podziału administracyjnego kraju i utworzono 49 okręgów wojewódzkich. Pod koniec lat osiemdziesiątych w okresie największego rozwoju Liga zrzeszała około 1,5 miliona członków, w tym około 100 tysięcy osób dorosłych. Obecnie Liga liczy około 60 tysięcy członków, w tym około 4 tysiące dorosłych. Za zasługi dla ochrony środowiska przyrodniczego Liga została odznaczona Krzyżem Polonia Restituta.
Warunki funkcjonowania Ligi po transformacji ustrojowej w roku 1990 uległy istotnej zmianie. Zaczęły powstawać jak przysłowiowe „grzyby po deszczu” liczne organizacje pozarządowe, stawiające sobie za cel ochronę przyrody. Nastała swoista moda na ochronę przyrody i środowiska oraz na ekologię. Było to m.in. następstwem kolejnych ważnych inicjatyw o charakterze międzynarodowym, jak np. Konwencja o różnorodności biologicznej, podpisana w 1992 roku podczas ogólnoświatowego Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro. Wzrost liczby organizacji reprezentujących te same, lub bardzo zbliżone cele działania stwarzał szerszą ofertę wyboru miejsca do realizacji własnych zainteresowań. Było to jedną z przyczyn spadku liczby członków Ligi. Poza tym wzrosła konkurencja w dostępie do środków finansowych, m.in. z NFOŚiGW oraz WFOŚiGW, wspomagających realizację celów statutowych poszczególnych organizacji. Mimo trudności finansowych Liga realizowała swoje statutowe cele i metody działania, kładąc główny nacisk na edukację przyrodniczą opartą na merytorycznych podstawach. Służyły temu, organizowane do dziś konkursy, m.in. „Mój Las”, olimpiady, zwłaszcza ciesząca się dużym powodzeniem. „Olimpiada Wiedzy Ekologicznej”, a także różnego rodzaju zajęcia prowadzone w ramach tzw. Zielonych Szkół, warsztatów ekologicznych, konferencji, wycieczek przyrodniczych itp. Od pewnego czasu jednym z głównych sposobów działań o charakterze edukacyjnym są realizowane projekty, jakie udaje nam się uzyskać w konkursach, których tematykę określa instytucja finansująca, zwłaszcza NFOŚiGW. Zrealizowane w tym trybie projekty dotyczyły następujących tematów: „Aktywna edukacja środowiskowa: rośliny chronione w Polsce. Znam i chronię”, „Polskie ogrody ekologiczne”, „Budowanie koalicji na rzecz zrównoważonego rozwoju Karpat – Portal Zielone Karpaty oraz Zielone Karpaty – Czyste Karpaty”, Zwiększenie kompetencji mieszkańców obszarów Natura 2000 odnośnie prac zespołów lokalnej współpracy (ZLW) w ramach przygotowania planów zadań ochronnych (PZO)”, „Znak Natury – wsparcie gmin w racjonalnym wykorzystaniu zasobów przyrodniczych w zrównoważonym rozwoju obszarów Natura 2000 w zakresie turystyki”, czy aktualnie realizowany temat „Wzmocnienie działań społeczności lokalnych dla zrównoważonego rozwoju”. Ruch ochrony przyrody jest obecnie mocno podzielony. Dotyczy to także samej Ligi Ochrony Przyrody. Źródłem podziałów jest różne postrzeganie roli i miejsca człowieka w otaczającym nas świecie, co ma podłoże ideologiczno-filozoficzne. Spór ideologiczny trwa od pewnego czasu między dotychczasowym modelem, polegającym na „ochronie przyrody dla człowieka i przez człowieka (Antropocentryzm), a nowym podejściem – „ochrona przyrody bez człowieka i przed człowiekiem” (Eko-centryzm, Eko-filozofia). Zwolennicy Eko-centryzmu skupieni w części organizacji „ekologicznych”, wspierających nowy porządek świata (NWO) mają coraz większy wpływ na kształtowanie opinii publicznej, a często i na decydentów. Zawdzięczają to swoim wpływowym, międzynarodowym kontaktom oraz sympatii i wsparciu ze strony partii zielonych. Ich zdaniem „w obliczu kryzysu ekologicznego musimy całkowicie zmienić nasz styl życia i nasze myślenie o zasobach naturalnych, gospodarce i przyrodzie”. Proponowane zmiany dotyczą także spraw moralnych i światopoglądowych.
W tym trudnym dla ochrony przyrody okresie Liga Ochrony Przyrody stoi wobec trudnego wyboru. Czy kontynuować piękne tradycje zapoczątkowane przez grono wybitnych naukowców, oparte na szacunku do wiedzy i doświadczenia, czy też poddać się nowemu nurtowi, który przedkłada względy ideologiczne nad wiedzę naukową i doświadczenie. Mimo wielu trudności Liga powinna pozostać wierna swoim celom, wśród których na czołowym miejscu jest kształtowanie świadomości społecznej, przez upowszechnianie wiedzy o przyrodzie i problemach jej ochrony.
Z okazji 90.lecia Ligi warto przypomnieć dotychczasowych prezesów Zarządu Głównego Ligi Ochrony Przyrody w poszczególnych latach: prof. Józef Morozewicz (1928-1929), prof. Bolesław Hryniewiecki (1929-1939), prof. Edward Potęga (1945-1953), dr inż. Leonidas Świejkowski (1953-1954), Tadeusz Michejda (1954-1956), Maksymilian Kreutzinger (1956-1958), Eugeniusz Zaczyński (1958-1964), prof. Franciszek Krzysik (1964-1968), Wiesław Janiszewski (1968-1979), prof. Henryk Zimny (1979-1990), prof. Janusz Janecki (1990-1995), mgr inż. Władysław Skalny (1995-2008), dr inż. Ryszard Kapuściński (2008 – do chwili obecnej).
Liga Ochrony Przyrody
ul. Tamka 37/2, 00-355 Warszawa
email: zg@lop.org.pl,
tel: 22 828 65 82, Fax: 22 828 65 80
Przycisk