Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,
Rozdział 2, Art. 6.1 mówi:
Formami ochrony przyrody są:
- parki narodowe;
- rezerwaty przyrody;
- parki krajobrazowe;
- obszary chronionego krajobrazu;
- obszary Natura 2000;
- pomniki przyrody;
- stanowiska dokumentacyjne;
- użytki ekologiczne;
- zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;
- ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
Organami w zakresie ochrony przyrody, zgodnie z art. 91 ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, są: minister właściwy do spraw środowiska, generalny dyrektor ochrony środowiska, wojewoda, regionalny dyrektor ochrony środowiska, marszałek województwa, dyrektor parku narodowego, starosta, wójt, burmistrz albo prezydent miasta. Na szczeblu centralnym ochrona przyrody została podzielona między jednostki organizacyjne Ministerstwa Środowiska i Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. W strukturze Ministerstwa Środowiska znajduje się Departament Leśnictwa i Ochrony Przyrody, a w nim wydział parków narodowych. Pozostałe formy ochrony przyrody, wśród nich między innymi obszary Natura 2000, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe oraz chronione gatunki i siedliska przyrodnicze znajdują się w gestii Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska i dwóch jej departamentów. Departament Obszarów Natura 2000 realizuje zadania z zakresu tworzenia, zarządzania i monitoringu obszarów Natura 2000 oraz koordynacji i przygotowywania wytycznych, poradników, interpretacji przepisów prawa i szkoleń dotyczących sieci Natura 2000. Departament prowadzi również nadzór merytoryczny nad systemem informatycznym sieci Natura 2000.
Departament Ochrony Przyrody realizuje zadania z zakresu ochrony gatunkowej, siedlisk przyrodniczych i obszarów chronionych, ochrony zadrzewień, terenów zielonych oraz wdrażania polityki ekologicznej państwa w tym zakresie. Departament prowadzi także sprawy związane z przygotowaniem wytycznych, poradników, stanowisk i interpretacji prawa w zakresie ochrony gatunków i siedlisk oraz tworzeniem i funkcjonowaniem obszarów chronionych. Ponadto, współpracuje z Ministerstwem Środowiska w zakresie uzgadniania dokumentów dotyczących polityki rolno-środowiskowej i realizacji umów międzynarodowych dotyczących ochrony przyrody. Jest odpowiedzialny za wdrażanie międzynarodowych konwencji dotyczących ochrony przyrody tj. Berneńskiej, Ramsarskiej, Europejskiej Konwencji Krajobrazowej czy Porozumienia w Sprawie Ochrony Wodniczki.
Minister właściwy do spraw środowiska m. in.:
· nadaje parkowi narodowemu statut określający jego strukturę organizacyjną,
· po zasięgnięciu opinii dyrektora parku narodowego, może zezwolić na obszarze parku narodowego na odstępstwa od zakazów,
· sprawuje nadzór nad parkami narodowymi, określa parki narodowe lub niektóre ich obszary, gdzie za wstęp pobiera się opłaty,
· ustanawia, w drodze rozporządzenia, plan ochrony dla parku narodowego, bądź w drodze zarządzenia plan zadań ochronnych,
· wydaje rozporządzenie w sprawie wyznaczenia obszaru specjalnej ochrony ptaków lub specjalnego obszaru ochrony siedlisk,
· ustanawia, w drodze rozporządzenia, plan ochrony dla obszaru Natura 2000,
· w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa określa, w drodze rozporządzenia gatunki dziko występujących roślin,
· zwierząt i grzybów objętych ochroną (ścisłą, częściową, w tym gatunki wymagające ustalenia stref ochrony ich ostoi lub stanowisk),
· wykonuje zadania organu administracji rządowej w zakresie ochrony przyrody przy pomocy Głównego Konserwatora Przyrody, będącego sekretarzem lub podsekretarzem stanu,\
· powołuje dyrektora parku narodowego na 5 lat spośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu.
Organem opiniodawczo-doradczym w zakresie ochrony przyrody jest Państwowa Rada Ochrony Przyrody, działająca przy Ministrze Środowiska.
Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska m. in.:
· opracowuje projekt listy obszarów Natura 2000, zgodnie z przepisami Unii Europejskiej, nadzoruje funkcjonowanie obszarów Natura 2000, prowadzi ewidencję danych nie zbędnych do podejmowania działań w zakresie ich ochrony,
· składa do Komisji Europejskiej raporty dotyczące obszarów Natura 2000,
· po zasięgnięciu opinii regionalnego dyrektora ochrony środowiska może zezwolić na obszarze rezerwatu przyrody na odstępstwa od zakazów,
· składa ministrowi właściwemu do spraw środowiska informacje o ustalonym zakresie kompensacji przyrodniczej, na realizację działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na obszar Natura 2000 oraz o wykonanej kompensacji przyrodniczej,
· może zezwolić na odstępstwa od zakazów w stosunku do gatunków objętych ochroną ścisłą, objętych ochroną częściową, jeżeli zezwolenie dotyczy obszaru wykraczającego poza granice jednego województwa,
· opracowuje programy ochrony zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt i grzybów,
· wydaje zezwolenie na utworzenie i prowadzenie ogrodu botanicznego lub zoologicznego,
· wydaje zezwolenia na sprowadzanie do kraju, przetrzymywanie, prowadzenie hodowli, rozmnażanie i sprzedaż na terenie kraju roślin, zwierząt i grzybów gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić rodzimym gatunkom lub siedliskom przyrodniczym,
· wydaje zezwolenia na utworzenie i prowadzenie ośrodka rehabilitacji zwierząt,
· sporządza projekt krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z projektem programu działań,
· prowadzi centralny rejestr form ochrony przyrody (z wyjątkiem ochrony gatunkowej roślin, zwierząt i grzybów),
· podlega ministrowi właściwe mu do spraw środowiska.
Organami w zakresie ochrony przyrody na szczeblu regionalnym, zgodnie z art. 91 ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, są między innymi: regionalny dyrektor ochrony środowiska, marszałek województwa, dyrektor parku narodowego.
Regionalny dyrektor ochrony środowiskajest organem administracji rządowej nie zespolonej, realizuje zadania przewidziane w ustawach na obszarze wojewódz twa. W zakresie swoich kompetencji wydaje akty prawa miejscowego w postaci zarządzeń. Obsługę jego urzędu zapewnia regionalna dyrekcja ochrony środowiska, zgodnie z podziałem terytorialnym Polski powołano 16 tego typu jednostek budżetowych. Regionalnego dyrektora ochrony środowiska powołuje i odwołuje Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska. Zadania przypisane temu organowi na obszarze właściwości w zasadzie odpowiadają zadaniom zleconym Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska.
Do zadań regionalnego dyrektora ochrony środowiska należy m.in.:
· udział w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko;
· przeprowadzanie ocen oddziaływania przedsięwzięć na środowisko lub udział w tych ocenach;
· tworzenie i li kwidacja form ochrony przyrody na podstawie ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody;
· ochrona i zarządzanie obszarami Natura 2000 i innymi formami ochrony przyrody, na zasadach i w zakresie określonych ustawą z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody;
· wydawanie decyzji na podstawie ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody;
· współpraca z organami jednostek samorządu terytorialnego w sprawach ocen oddziaływania na środowisko i ochrony przyrody;
· współpraca z organizacjami ekologicznymi.
Poza tym regionalny dyrektor ochrony środowiska gromadzi dokumentację dotyczącą zasobów, tworów i składników przyrody, szczególnie cennych ze względów naukowych tworów przyrody, stanowisk chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, a także ich siedlisk oraz siedlisk przyrodniczych. Po za tym prowadzi rejestr form ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 (tj. rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe), położonych w całości lub w części na obszarze jego działania. Może wprowadzić na terenie województwa, na czas określony, w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia, ochronę gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, nie objętych ochroną określoną w rozporządzeniach ministra środowiska. Może także ustalać i likwidować, w drodze decyzji administracyjnej: strefy ochrony ostoi oraz stanowisk roślin objętych ochroną gatunkową, strefy ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową, strefy ochrony ostoi oraz stanowisk grzybów objętych ochroną gatunkową. Może wprowadzić opłaty za wstęp na obszar rezerwatu przyrody, kierując się potrzebą ochrony przyrody. Poza tym ustanawia, w drodze aktu prawa miejscowego w formie zarządzenia, plan ochrony dla rezerwatu przyrody w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania projektu planu. W skład regionalnej dyrekcji ochrony środowiska wchodzą zwykle następujące komórki organizacyjne: Wydział Ocen Oddziaływania na Środowisko; Wydział Ochrony Przyrody i Obszarów Natura 2000; Wydział Zapobiegania i Naprawy Szkód w Środowisku oraz Informacji o Środowisku i Zarządzania Środowiskiem; Wydział Spraw Terenowych (jeden lub kilka); Wydział Organizacyjno – Finansowy. Organem opiniodawczo -doradczym w za kresie ochrony przyrody, działającym przy regionalnym dyrektorze ochrony środowiska, jest regionalna rada ochrony przyrody. Członków regionalnej rady ochrony przyrody, od 20 do 30 na kadencję trwającą 5 lat powołuje, w drodze zarządzenia, regionalny dyrektor ochrony środowiska spośród działających na rzecz ochrony przyrody przedstawicieli nauki, praktyki, organizacji ekologicznych i Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe oraz sejmiku wojewódz twa.
Do zadań regionalnej rady ochrony przyrody należy szczególnie:
· ocena realizacji zadań w zakresie ochrony przyrody;
· opiniowanie projektów aktów prawnych w zakresie ochrony przyrody wydawanych przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska;
· przedstawianie wniosków i opinii w sprawach ochrony przyrody;
· opiniowanie planów rozwoju i strategii wojewódzkich w zakresie ochrony przyrody.
Marszałek województwa jest przewodniczącym zarządu województwa, organu wykonawczego samorządu województwa. Marszałek województwa organizuje pracę zarządu oraz urzędu marszałkowskiego, kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje jena zewnątrz. Jest kierownikiem urzędu marszałkowskiego oraz zwierzchnikiem służbowym jego pracowników, a także kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Ma kompetencję do wydawania decyzji w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej. Organem stanowiącym i kontrolnym samorządu województwa jest sejmik województwa. Utworzenie parku krajobrazowego lub powiększenie jego obszaru następuje w drodze uchwały sejmiku województwa, która określa jego nazwę, obszar, przebieg granicy i otulinę, jeżeli została wyznaczona, szczególne cele ochrony oraz zakazy właściwe dla
danego parku krajobrazowego lub jego części, wynikające z potrzeb jego ochrony. Projekt uchwały sejmiku województwa w sprawie utworzenia, zmiany granic lub likwidacji parku krajobrazowego wymaga uzgodnienia z właściwą miejscowo radą gminy oraz właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Dyrektora parku krajobrazowego powołuje zarząd województwa, po zasięgnięciu opinii regionalnej rady ochrony przyrody. Sejmik województwa ustanawia, w drodze uchwały, plan ochrony dla parku krajobrazowego w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania projektu planu albo odmawia jego ustanowienia, jeżeli projekt planu jest niezgodny z celami ochrony przyrody. Organem opiniodawczo -doradczym w zakresie ochrony przyrody, działającym przy dyrektorze parku krajobrazowego lub zespołu parków krajobrazowych jest rada parku krajobrazowego. Członków rady parku krajobrazowego lub rady zespołu parków krajobrazowych w liczbie od 10 do 20 na kadencję trwającą 5 lat powołuje zarząd województwa spośród działających na rzecz ochrony przyrody przedstawicieli nauki, praktyki i organizacji ekologicznych oraz przedstawicieli właściwych miejscowo jednostek samorządu województwa, samorządu gminnego i organizacji gospodarczych.
Do zadań rady parku krajobrazowego lub rady zespołu parków krajobrazowych szczególnie należy:
· ocena stanu zasobów, tworów i składników przyrody, wartości kulturowych oraz ustaleń programów ochrony przyrody;
· opiniowanie projektu planu ochrony;
· ocena realizacji ustaleń planu ochrony i innych zadań z zakresu ochrony przyrody;
· opiniowanie i ocena realizacji projektów i programów działalności parku krajobrazowego lub zespołu parków krajobrazowych w zakresie ochrony przyrody, edukacji, turystyki i rekreacji.
Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku województwa, która określa jego nazwę, położenie, obszar, sprawującego nadzór, ustalenia dotyczące czynnej ochrony ekosystemów oraz zakazy właściwe dla danego obszaru chronionego krajobrazu lub jego części, wynikające z potrzeb jego ochrony. Likwidacja lub zmiana granic obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku województwa, po zaopiniowaniu przez właściwe miejscowo rady gmin, z powodu bezpowrotnej utraty wyróżniającego się krajobrazu o zróżnicowanych ekosystemach i możliwości zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem.
Dyrektor parku narodowego m.in.:
· kieruje działalnością parku narodowego i reprezentuje park narodowy na zewnątrz.
· realizuje ustalenia planu ochrony lub zadań ochronnych, oraz wydaje zarządzenia dotyczące funkcjonowania parku narodowego, w tym określające sposoby udostępniania obszarów parku narodowego,
· sporządza projekt planu ochrony dla parku narodowego, sprawuje nadzór nad obszarem Natura 2000 w granicach parku narodowego.
Organem opiniodawczo-doradczym w zakresie ochrony przyrody, działającym przy dyrektorze parku narodowego, jest rada naukowa parku. Członków rady naukowej parku narodowego w liczbie od 10 do 20 na kadencję trwającą 5 lat powołuje, w drodze zarządzenia, minister właściwy do spraw środowiska spośród działających na rzecz ochrony przyrody przedstawicieli nauki, praktyki i organizacji ekologicznych oraz właściwych miejscowo samorządów wojewódzkich i samorządów gminnych. Do zadań rady naukowej parku narodowego należy przede wszystkim:
· ocena stanu zasobów, tworów i składników przyrody;
· opiniowanie projektu planu ochrony i zadań ochronnych;
· ocena realizacji ustaleń planu ochrony, rocznych zadań ochronnych i skuteczności zabiegów ochronnych opiniowanie programów badawczych i naukowych w zakresie ochrony przyrody;
· przedstawianie wniosków i opinii w sprawach ochrony przyrody i funkcjonowania parku narodowego.
Organami ochrony przyrody na szczeblu lokalnym, zgodnie z art. 91 ustawy
z 16 kwietnia 2004 r. (z późniejszymi zmianami) o ochronie przyrody,
są: starosta, wójt, burmistrz albo prezydent miasta.
Ustawa o ochronie przyrody nadaje staroście następujące uprawnienia i obowiązki:
· prowadzi rejestr zwierząt, którymi handel podlega ograniczeniom na podstawie prawa Wspólnoty Europejskiej;
· posiada uprawnienia wójta dotyczące drzew i krzewów rosnących w obrębie nieruchomości będących własnością gminy.
Tak naprawdę ustawa o ochronie przyrody przekazuje uprawnienia w zupełnie inne miejsce – do rady gminy. Choć rady gmin nie są wymienione jako organy ochrony przyrody, w rzeczywistości mają mnóstwo ważnych uprawnień w tej dziedzinie. Przede wszystkim:
· utworzenie, likwidacja lub zmiana granic parku narodowego czy krajobrazowego wymaga zgody rady gminy;
· likwidacja lub zmiana granic obszaru chronionego krajobrazu następuje w drodze uchwały sejmiku wojewódz twa, po za opiniowaniu przez właściwe miejscowo rady gmin, z powodu bezpowrotnej utraty wyróżniającego się krajobrazu o zróżnicowanych ekosystemach i możliwości zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem;
· projekty listy obszarów Natura 2000 oraz zezwolenia na inwestycje na tych obszarach wymagają opinii właściwych rad gmin;
· rady gmin mogą samodzielnie tworzyć lub likwidować pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe oraz parki gminne;
· utworzenie ośrodka rehabilitacji zwierząt wymaga opinii rady gminy;
· rada gminy jest obowiązana zakładać i utrzymywać w należytym stanie tereny zieleni i zadrzewienia;
· przedstawiciele rad gmin wchodzą w skład rad naukowych parków narodowych i rad parków krajobrazowych.
Wójt (w przy padku miast – burmistrz lub prezydent miasta) jest jednoosobowym organem wykonawczym samorządu gminnego, kierownikiem urzędu gminy. Poza nadaniem mu godności organu w zakresie ochrony przyrody, ustawa wymienia wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) jeszcze w odniesieniu do trzech zagadnień:
· musi poinformować zarządzającego ogrodem botanicznym lub zoologicznym o nie których inwestycjach planowanych w sąsiedztwie ogrodu;
· wydaje zezwolenia i pobiera opłaty za usuwanie drzew lub krzewów, a także wymierza, pobiera lub umarza kary za ich nielegalne usunięcie oraz za niszczenie terenów zieleni;
· niezwłocznie przekazuje wojewodzie otrzymane zawiadomienia o odkryciu przez kogoś kopalnych szczątków roślin lub zwierząt.
Poza nielicznymi uprawnieniami i obowiązkami, które ustawa nakłada bezpośrednio na starostów i wójtów, są też i obowiązki dotyczące wszystkich organów ochrony przyrody. Wynikają one z art. 59 i 60 ustawy o ochronie przyrody. W art. 59 za pisano, że organy ochrony przyrody są obowiązane do inicjowania i wspierania badań naukowych w zakresie ochrony przyrody. W przypadku gmin i powiatów szczególnie właściwe byłyby badania wymienione w pkt. 4 tego artykułu, tj. wspieranie przez nie kontroli (monitoringu) zmian w liczebności lokalnych populacji rzadkich i chronionych gatunków roślin i zwierząt – zwłaszcza tych, których byt jest zagrożony przez realizowane w gminach i powiatach inwestycje. Jeszcze ważniejsze są postanowienia art. 60 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody. Stanowi on, że organy ochrony przyrody podejmują działania w celu ratowania zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową. Większość form ochrony przyrody istniejących w Polsce znajduje się na terenach będących w zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Do obowiązków terenowej administracji leśnej należy wykonywanie zadań określonych w obowiązujących planach ochrony rezerwatów oraz w planach urządzenia lasu uwzględniających zadania wynikające z potrzeby ochrony parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000, zatwierdzonych przez kompetentne organy ochrony przyrody. Sprawy te regulują od powiednie zapisy w ustawie o ochronie przyrody. Miejscowy nadleśniczy wykonuje zadania określone w planie ochrony rezerwa tu (lub w planie zadań ochronnych rezerwatu – do czasu ustanowienia planu ochrony, sprawujący nadzór sporządza projekt zadań ochronnych). Na terenie zarządzanym przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, znajdującym się w granicach parku krajobrazowego, zadania w zakresie ochrony przyrody wykonuje samodzielnie miejscowy nadleśniczy,
zgodnie z ustaleniami planu ochrony parku krajobrazowego, uwzględnionym w planie urządzenia lasu. Na terenie zarządzanym przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, na którym znajduje się obszar Natura 2000, zadania w zakresie ochrony przyrody wykonuje samodzielnie miejscowy nadleśniczy, zgodnie z ustaleniami planu urządzenia lasu.
dr inż. Ryszard Kapuściński
Formy Ochrony Przyrody
Liga Ochrony Przyrody
ul. Tamka 37/2, 00-355 Warszawa
email: zg@lop.org.pl,
tel: 22 828 65 82, Fax: 22 828 65 80
Przycisk