Podstawą prawną tworzenia pomników przyrody w Polsce jest Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody 
 

Art. 6. 1. Formami ochrony przyrody są:

1. parki narodowe; 
2. rezerwaty przyrody; 
3. parki krajobrazowe; 
4. obszary chronionego krajobrazu; 
5. obszary Natura 2000; 
6. pomniki przyrody; 
7. stanowiska dokumentacyjne; 
8. użytki ekologiczne; 
9. zespoły przyrodniczo-krajobrazowe; 
10. ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. 

W drodze porozumienia z sąsiednimi państwami mogą być wyznaczane 
przygraniczne obszary cenne pod względem przyrodniczym w celu ich 
wspólnej ochrony. 

Art. 40. 1. 

1. Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. 
2. Na terenach niezabudowanych, jeżeli nie stanowi to zagrożenia dla ludzi lub mienia, drzewa stanowiące pomniki przyrody podlegają ochronie aż do ich samoistnego, całkowitego rozpadu. 
3. Minister właściwy do spraw środowiska może określić, w drodze rozporządzenia, kryteria uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody, kierując się potrzebą ochrony drzew i krzewów ze względu na ich wielkość, wiek, pokrój i znaczenie historyczne, a odnośnie tworów przyrody nieożywionej - ze względu na ich znaczenie naukowe, estetyczne i krajobrazowe. 

Art. 44. 1. 

1. Ustanowienie pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje w drodze rozporządzenia wojewody albo uchwały rady gminy, jeżeli wojewoda nie ustanowił tych form ochrony przyrody. 
2. Rozporządzenie wojewody lub uchwała rady gminy, o których mowa w ust. 1, określają nazwę danego obiektu lub obszaru, jego położenie, sprawującego nadzór, szczególne cele ochrony, w razie potrzeby ustalenia dotyczące jego czynnej ochrony oraz zakazy właściwe dla tego obiektu, obszaru lub jego części, wybrane spośród zakazów wymienionych w art. 45 ust. 1. 
3. Zniesienia formy ochrony przyrody, o której mowa w ust. 1, dokonuje organ, który ustanowił daną formę ochrony przyrody; wojewoda - w drodze rozporządzenia, rada gminy - w drodze uchwały. 
4.  Zniesienie formy ochrony przyrody, o której mowa w ust. 1, następuje w razie utraty wartości przyrodniczych, ze względu na które ustanowiono formę ochrony przyrody, lub w razie konieczności realizacji inwestycji celu publicznego lub zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego.

Art. 45.

1. W stosunku do pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego mogą być wprowadzone następujące zakazy: 
2. 1. niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub·obszaru;·
   2. wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych; 
   3. uszkadzania i zanieczyszczania gleby; 
   4. dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej; 
   5. likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych; 
   6. wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych; 
   7. zmiany sposobu użytkowania ziemi; 
   8. wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu; 
   9. umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką; 
   10. zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych; 
   11. umieszczania tablic reklamowych. 
3. Zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczy: 
   1. prac wykonywanych na potrzeby ochrony przyrody po uzgodnieniu z organem ustanawiającym daną formę ochrony przyrody; 
   2. realizacji inwestycji celu publicznego po uzgodnieniu z organem ustanawiającym daną formę ochrony przyrody; 
   3. zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa; 
   4. likwidowania nagłych zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego i prowadzenia akcji ratowniczych. 

Art. 127. Kto umyślnie: 

1. narusza zakazy obowiązujące w: 
   1. parkach narodowych, 
   2. rezerwatach przyrody, 
   3. parkach krajobrazowych, 
   4. obszarach chronionego krajobrazu, 
   5. obszarach Natura 2000, 
2. narusza zakazy obowiązujące w stosunku do: 
   1. pomników przyrody, 
   2. stanowisk dokumentacyjnych, 
   3. użytków ekologicznych, 
   4. zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, 
   5. roślin, zwierząt lub grzybów objętych ochroną gatunkową, 
3. nie zgłasza do rejestru, o którym mowa w art. 64 ust. 1, posiadanych lub hodowanych zwierząt - podlega karze aresztu albo grzywny.

Kryterium uznania drzewa za pomnik przyrody jest jego obwód mierzony na wysokości 130 cm od powierzchni ziemi. Obwody najbardziej pospolitych gatunków drzew stanowią dolną granicę dla drzew pomnikowych. 

Obwody gatunków rodzimych drzew stanowiące orientacyjne dolne granice dla drzew pomnikowych (wg Instrukcji o urządzaniu lasów w parkach narodowych i rezerwatach przyrody wydane przez Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego): 

1. czeremcha zwyczajna - 94 cm 
2. jabłoń - 94 cm 
3. jarzębina - 157 cm 
4. grab pospolity - 188 cm 
5. brzoza brodawkowa - 219 cm 
6. brzoza omszona - 219 cm 
7. klon jawor - 219 cm 
8. klon pospolity - 219 cm 
9. topola osika - 219 cm 
10. wiąz pospolity - 219 cm 
11. jesion wyniosły - 251 cm 
12. buk pospolity - 314 cm 
13. jodła - 314 cm 
14. lipa drobnolistna - 314 cm 
15. lipa szerokolistna - 314 cm 
16. modrzew europejski - 314 cm 
17. sosna pospolita - 314 cm 
18. świerk pospolity - 314 cm 
19. dąb szypułkowy - 376 cm 
20. topola czarna i biała - 376 cm 
21. wierzba biała i krucha - 376 cm 

Okazy poszczególnych gatunków drzew, występujących na granicy lub poza granicą swego naturalnego zasięgu, mogą być uznane za pomniki przyrody w przypadku stwierdzenia mniejszych rozmiarów. 

Obwody gatunków drzew obcego pochodzenia stanowiące orientacyjną dolną granicę dla drzew pomnikowych: 

1. Złotokap pospolity - 95 cm 
2. Oliwnik wąskolistny - 100 cm 
3. Cis pospolity - 150 cm (wszystkie cisy na stanowiskach naturalnych niezależnie od rozmiarów podlegają ochronie prawnej jako drzewa należące do wymierającego gatunku). 
4. Cyprysik groszkowy - 150 cm 
5. Cyprysik Lawsona - 150 cm 
6. Żywotnik zachodni - 150 cm 
7. Miłorząb dwuklapowy - 200 cm 
8. Żywotnik olbrzymi - 200 cm 
9. Sosna wejmutka - 220 cm 
10. Klon srebrzysty - 250 cm 
11. Sosna czarna - 250 cm 
12. Tulipanowiec amerykański - 250 cm 
13. Daglezja zielona - 300 cm 
14. Kasztanowiec biały - 300 cm 
15. Platan klonolistny - 400 cm 

W przypadku głazów narzutowych kryterium uznania za pomnik przyrody jest obwód mierzony w najszerszym miejscu projektowanego obiektu. Przyjmuje się, że minimalny obwód powinien wynosić 300 cm . 
Zgłoszenia pomnika przyrody może dokonać każdy osobiście lub korespondencyjnie. Zgłoszenie powinno zawierać niezbędne informacje umożliwiające identyfikację projektowanego obiektu, a w szczególności podmiot ochrony – czy jest to głaz, drzewo, krzew czy inny obiekt, gatunek drzewa, orientacyjny obwód, położenie obiektu – w przypadku terenu miasta należy podać ulicę i numer, ewentualnie rodzaj nieruchomości, w przypadku terenów leśnych nazwę nadleśnictwa, leśnictwa, numer oddziału i pododdziału. Do zgłoszenia należy dołączyć szkic sytuacyjny lub mapę terenu z zaznaczonym obiektem. 
Z roku na rok pomników przyrody nam przybywa. Na początku lat 90. było ich 18,8 tysiąca, a w 1998 już ponad 33 tysiące, z tego najwięcej, bo blisko 26 tysięcy pojedynczych, cennych, sędziwych drzew.